'Juffrouwke'

In januari schreef ik op de PULS-blog naar aanleiding van mijn eigen werk één zin over Fabres voorstelling Belgian Rules/Belgium Rules. Ik schreef dat ik de voorstelling zo seksistisch en racistisch vond dat ik bij thuiskomst alle witte mannen uit mijn boekenkast heb gegooid. Tijdelijke heroriëntering. Temporary detox.

Maanden later deed ik in het kader van PULS mee aan een workshop in Troubleyn. Fabre kwam halverwege de workshop de zaal binnen en gooide me buiten met de woorden: 'Juffrouwke, mag ik u verzoeken mijn huis nu te verlaten.' Zijn entourage overlaadde me met excuses en verklaringen. 'Je moet het begrijpen. Jan is zijn werk, als je zijn werk bekritiseert, bekritiseer je hem persoonlijk. Hij is zo emotioneel. Je moet het begrijpen. Jan is nu eenmaal zo.'
Twee dagen later stelde Fabres entourage voor dat ik in gesprek zou gaan met zijn dramaturge. Niet met Fabre zelf, want hij had geen tijd, druk, druk, druk met een tentoonstelling in de Hermitage. Ze wilden dat het gesprek werd gepubliceerd op de blog van PULS. Ze vonden dat het van een 'basisrespect onder collega's' getuigde als ik mijn kritiek niet zomaar spuide, maar hem ook beargumenteerde.
De dramaturge legde mij vervolgens uit waarom vijftien blackfaces op scène niet racistisch zijn. Ze legde me uit waarom tien naakte vrouwen die op hoge hakken paraderen met een wapen, toonbeelden zijn van emancipatie en feminisme. I'll admit, a year ago, you could have fooled me. But not today, my love.
Twee weken later besliste Fabre dat mijn nieuwe voorstelling bij Troubleyn mocht spelen, en dat het gesprek met mij niet gepubliceerd zou worden. 'We laten dat gesprek rusten, we pakken dat later weer op.'
Afgelopen maandag begon ik te werken in Troubleyn. Tijdens de lunch kwam Fabre naar me toe, en zei: 'Ha, nu herken ik je. Wil jij nog wel aan tafel zitten met een seksist zoals ik?' Dan draaide hij zich naar zijn medewerkers aan tafel en zei: 'Every­body, this is the person who ­attacked my work, who attacked me as sexist. In Russia I am called a genius, and in my own country I am attacked as sexist. Everybody, this is the person who attacked me.'
Jan, a year ago, you might have terrified me with this. But not today.

Prachtige activisten

We leven in turbulente tijden, zegt sociologe Donna Haraway. Tijden waarin machtsverhoudingen verschuiven op allerlei niveaus tegelijk. Maatschappelijk, ecologisch, politiek. En ze verschuiven met de kracht van tektonische platen. Verschuivingen waarbij stemmen die lang stil waren, zich nu laten horen. Er is de aarde die we zolang zozeer hebben misbruikt dat ze zich nu laat horen. In de vorm van ongeziene periodes van droogte, bosbranden en aard­bevingen. In de vorm van ongeziene sterfte van niet-menselijke soorten, die uiteindelijk ook het bestaan van demens zal bedreigen. Het is volstrekt in ons eigen belang dat we onze macht en onze druk op de aarde inperken en haar ruimte geven.
Op maatschappelijk vlak zijn dezelfde verschuivingen aan de gang. Er zijn mensen die eindeloos stil zijn gebleven en zich nu laten horen. En zij eisen een herverdeling van macht. Er zijn de prachtige activisten die strijden tegen racisme en voor gedekoloniseerde instituten. Ik denk dan aan Olivia Rutazibwa, Gloria Wekker, Yasmina Akhandaf en Mohamed Barrie afgelopen dinsdag in de Roma. Gedekoloniseerde instituten waar iedereen beter van zou worden. Ook de witte mensen die hun macht en ruimte moeten delen met verschillende anderen.
Het zal even ongemakkelijk zijn, maar uiteindelijk zullen ook wij er rustiger en vrijer van worden. Want zolang we vasthouden aan onterechte privileges, onterechte hoeveel­heden macht, onterechte rijkdom, zullen we zijn als een kind dat iets heeft wat hem eigenlijk niet toebehoort. En een kind dat dat ook weet. We zullen zijn zoals de plantagemeester die de Kameroense filosoof Achille Mbembe beschrijft. Iemand in permanente angst, omdat hij weet: 'Slaves never sleep forever.'

Samen veilig en onveilig

Iedereen lijdt onder scheve machtsverhoudingen. En daarom zal het einde van de witte wereld een bevrijding zijn voor iedereen. En daarom kan de aanklacht van de ex-werknemers van Fabre een bevrijding zijn voor iedereen. Omdat het ons verplicht resoluut komaf te maken met die scheve machtsverhoudingen waar een hele sector onder lijdt.
Het kan het begin zijn van andere vormen van leiderschap. Leiders die hun macht beheersen. Leiders die seks en macht gescheiden houden. Leiders die aan hun werknemers vragen: 'Leer me wat ik moet weten, wat ik verkeerd doe.' Leiders die fouten maken en daaruit leren. Leiders die niet alleen werken, maar ook verbinden. Artistieke leiders die niet langer propageren dat iedereen over zijn grens moet worden geduwd om iets moois te creëren. Regisseurs die samen met hun acteurs gebieden ­opzoeken waar ze allebei nooit eerder zijn geweest. Gebieden waar ze samen zijn, samen veilig en samen onveilig.
Als weeën die in gang zijn gezet, en er zullen veel nieuwe werelden, nieuwe structuren, nieuwe verhoudingen geboren moeten worden.

Dit opiniestuk verscheen in De Standaard op 17 september 2018