In de muziekzaal van Poix du Nord was Mokhallad Rasem's nieuwe installatie Zielzoekers te zien, een box met vier schermen waarop een montage van interviews die hij deed met vluchtelingen uit La chambre d'eau in Valenciennes geprojecteerd wordt. Gelijktijdig was Jérôme Kircher te bewonderen in de Studio waar hij de Franse versie La petite fille de monsieur Linh van Guy Cassiers speelde.

Hauts de France: Kamal, Anour, Meneer Linh en de anderen

- Jean-Pierre Thibaudat -

Het Cabaret de curiosités van Le Phénix van Valenciennes had als titel ‘exilexit’. Het Antwerpse Toneelhuis was in de Avesnois te gast met een voorstelling en een video-installatie waarin migratie centraal staat. Directeur Guy Cassiers bracht een bewerking van La petite fille de monsieur Linh van Philippe Claudel, en Mokhallad Rasem, als maker verbonden aan het Toneelhuis, exposeerde een video-installatie.

De kleine ruimte naast de muziekzaal van Poix du Nord is afgeladen vol. Alsof mensen uit alle hoeken van Hauts-de- France zijn afgezakt naar deze kleine gemeente van duizend inwoners in een uithoek van de Avesnois. De atelier-keuken heeft basbousa’s (Egyptisch gebak) gebakken en ook een soort burek met verse kaas van de streek. Het is heerlijk. Het lokale bier stroomt rijkelijk, net als het appelsap en menig vaatje rode wijn. Vincent Dumesnil en Benoît Ménéboo, de twee directeurs van La Chambre d’eau, die het evenement organiseren, zeggen dat meestal pas na de opening van de expositie een drankje wordt
aangeboden. Deze keer zijn ze er al voordien mee begonnen. En er zal nog lang nadien worden gedronken en gepraat. Niemand heeft haast om te vertrekken, het is gezellig. Aan de andere kant van de deur is het koud. We gaan toch maar buiten, drie stappen, drie trappen naar boven – ‘er is gestrooid op de treden, maar wees toch voorzichtig voor ijzel’, waarschuwde de burgemeester van Poix du Nord – en we zijn er.

Vier Soedanezen in de Avesnois

In het midden van de spartaanse muziekzaal staat een video-installatie van de Irakese kunstenaar Mokhallad Rasem die in 2006 als vluchteling in België arriveerde. In Bagdad volgde hij zowel een regie- als een acteursopleiding. De oorlog in Irak zette alles op zijn kop. Na de vlucht en de kampen, kon hij de draad weer oppakken: sinds begin 2013 is hij als maker verbonden aan het Toneelhuis in Antwerpen, daar waar Guy Cassiers directeur is. In zijn voorstellingen inspireert Rasem zich op Shakespeare om een wereld te creëren waarin de woorden niet altijd op de eerste plaats komen. Dat geldt ook voor zijn video-installatie, een kubus waarvan de vier zijden discrete visuele varianten projecteren van eenzelfde verhaal, dat van de ontvangst van Kamal, een Soedanese vluchteling, in een dorp van de Avesnois.

Mokhallad Rasem filmde alles in alle rust. Met een impressionistisch oog, een Monet waardig, capteerde hij de kleuren van de wegen, het struikgewas, aangedampte ruiten. Het verhaal van de migrant wordt vaak in off-stem verteld. En alles wordt op zijn kop gezet: het is de Soedanese migrant die als gids fungeert voor de regisseur en hem introduceert bij diegenen die hem hebben opgevangen. De film heeft het zowel over onthaal als over ballingschap.

Calais is niet echt ver weg. Bij veel inwoners van de Avesnois hebben de jungle van Calais en de manier waarop de staat en de politie er zijn opgetreden (Hollande, Macron, dezelfde hypocrisie) woede en onmacht opgewekt. Erop toekijken, niets doen, terwijl het zo dichtbij is? In oktober 2016 toen vier Soedanezen in de Avesnois arriveerden, werd het collectief Solidarité Migrants opgericht. Vandaag telt het 120 leden. Er was geld nodig, er moesten stappen ondernomen worden, advocaten gecontacteerd...

En vooral moest de solidariteit van de bewoners van de Avesnois worden aangewakkerd, wat gebeurde met een solidariteits- picknick. Kamal woont in La Chambre d’eau, Anour in Wargnies-le- Petit en de twee anderen in Poix du Nord. Het is lang geleden dat de Moulin des Tricoteries in Favril nog graan heeft gemalen. Recenter werd de molen een boerderij, dan een gîte en toen kwam er een camping rond het huis dat al meerdere decennia leeg stond. Hier heeft La Chambre d’eau zijn kantoren gevestigd en een ruimte ingericht voor kunstenaars in residentie, in symbiose met de streek. Elke derde vrijdag van de maand wordt een publieksmoment georganiseerd. Mokhallad Rasem kwam in oktober vorig jaar naar La Chambre d’eau. Zijn installatie Zielzoekers – in het Frans chercheurs d’âme – is een woordspeling op asiel en ziel. De tentoonstelling wordt gepresenteerd in het kader van ‘Cabaret de curiosités’ dat jaarlijks in Le Phénix de Valenciennes en elders in de regio wordt georganiseerd. Voor de tweede keer in samenwerking met La Chambre d’eau en voor de eerste keer in Poix du Nord.

(...)

De bank van meneer Linh

Op het einde van de gang, in de kleine zaal, wacht een acteur ons op, de uitstekende Jérôme Kircher. Het is geen one man show, het is geen monoloog, het is een voorstelling van Guy Cassiers. Dat wil zeggen een theatervoorstelling waarin klanken, beelden, volumes, lichamen, teksten magistraal georkestreerd zijn.

De acteur vertelt het verhaal van meneer Linh en van het ding dat hij in zijn armen houdt en dat op een heel klein meisje lijkt. Meneer Linh is een man die zijn door oorlog verscheurde land is ontvlucht, hij heeft alles verloren, om te beginnen zijn houvast. Eenzaam zwerft hij rond in een land waarvan hij de taal niet begrijpt. Wat doet een zwerver? Vroeg of laat gaat hij op de grond of op een bank zitten. Dat is wat meneer Linh in een park doet. Hij gaat op een bank zitten en meneer Bark gaat naast hem zitten. Dat is geen migrant maar een eenzame man die net zijn vrouw heeft verloren. Die twee zullen elkaar begrijpen, zonder dat ze dezelfde taal spreken. Dat is het begin van de roman van Philippe Claudel, La petite fille de monsieur Linh.                                                                                   

De toneelbewerking van Guy Cassiers is onderdeel van het project ‘Grenzeloos’ waaraan verschillende medewerkers van het Toneelhuis een bijdrage leverden, onder meer Mokhallad Rasem met zijn Zielzoekers waarin hij het woord geeft aan vluchtelingen. Cassiers ensceneerde in Grensgeval de tekst Die Schützbefohlenen van Elfriede Jelinek eveneens over de vluchtelingencrisis. Zijn bewerking van het boek van Philippe Claudel werd al in andere versies opgevoerd, waaronder de Nederlandstalige première met Koen de Sutter. Cassiers brengt in elk land het stuk met een andere acteur, en elke acteur beïnvloedt de voorstelling. ‘Ik geef me over aan een andere context in een andere taal’, zegt Guy Cassiers. Een beetje zoals meneer Linh die overal waar hij is, probeert om een oplossing te vinden voor het kleine ding dat hij in zijn armen houdt.

Guy Cassiers en het Toneelhuis van Antwerpen hebben ook de website www.ctzns.eu opgezet, met door studenten journalistiek opgenomen getuigenissen over migratie. Hiervoor realiseerden achttien studenten van de universiteit van Valenciennes vijf video-portretten die in de hal van Le Phénix op een monitor te zien waren. Vier migranten uit Soedan, Congo, en Guinée. En Janine, afkomstig uit Polen. Calais, dat kent ze, ze woont er vlakbij. ‘In 2006 hebben mijn man en ik onze auto volgeladen en zijn ernaartoe gereden’. Het duurt al twintig jaar. Met of zonder gemeenschappelijke taal, ‘het zijn rijke ontmoetingen’ zegt Janine. De drie dagen van het Cabaret zijn voorbij.

La petite fille de monsieur Linh gaat verder op tournee: van 21 tot 23 maart in l’Espace Malraux van Chambéry; op 28 en 29 maart in de Espaces pluriels van Pau; van 3 tot 7 april in MC93; van 10 tot 13 april in La Rose des vents van Villeneuve-d’Ascq; van 3 tot 5 mei in het Théâtre de Namur; van 25 tot 31 mei in het Théâtre national van Brussel.